About Fagvel

ગુજરાતમાં ખેડા જિલ્લામાં કઠલાલ તાલુકામાં આવેલુ ફાગવેલ ગામ ગુજરાત તેમજ આખા દેશમાં જાણીતું થયેલુ છે.૩૫૦ વર્ષ અગાઉ ફાગણ માસમાં સૈનત નદિના કિનારે જે ગામનો થયો તે ગામનું નામ ફાગવેલ પડયું નાનકડા સ્ટેટ જેવા આ ગામનો વહિવટ ક્ષત્રીયવિર રાઠોડ તખતસિંહજી માનસિંહજી કરતા હતા.આ ગામની પ્રજા સુખચેનથી રહેતી હતી.અને ગામની ગરીમાની રોજલાલી અને આબાદી ઘણીજ હતી.તેઓ ધર્મપ્રેમી રાજવી હતા.તેમના લગ્ન ચિખલોડ ગામના રાજવી પરિવારના અક્ક્લબા નામની ક્ષત્રિયાણી સાથે થયા હતા.તખતસિંહને એકજ પુત્ર હાથીજી હતા.

તેઓ એક વખત ડાકોર રણછોડરાય મહારાજ અને પાવાગઢ મહાકાળી માતાજીની યાત્રાએ ગયેલા.કહેવાય છે કે માતાજીએ તેમને દિવ્ય પુત્રનુ વરદાન આપેલું. યાત્રા એથી પરત ફર્યા બાદ નવમાસ પછી.અક્ક્લબની કુખે એક દેવપુરુષનો જન્મ થયો.તેમનું નામ ભાથીજી પાડવામાં આવ્યું.જન્મથીજ તેઓ તેજસ્વી દેવ હોવાનો સૌને એસાસ થતો હતો.જેમ જેમ સમય ગયો તેમ તેઓ મોટા થયા.ગામના ગોવાળો સાથે તેઓ ગાયો ચરાવવા જતા હતા.ત્યાં એક રાફડામાંથી ફણીધર નાગ નીકળ્યો તેને જોઈને ગોવાળો ડરી ગયા.પણ ભાથીજીને તેના ઉપર અપાર સ્નેહ થયો.અને તેના માટે રોજ દૂધ પણ તેઓ લાવતા હતા.આ રીતે તેઓ નાગની પણ સેવા કરતા હતા.ભાથીજીને ઘોડેસવારનો ઘણોજ સોખ હતો.તેઓ ઘોડેસવાર થઇ જંગલમાં ફરવા જતા હતા.ફાગવેલ ગામના સિમાડે મલેચ્છ લોકોનો ત્રાસ હતો.તેઓ લુંટ ફાટ કરતા પશુધન લઇ જતા.અને બહેન દિકરીઓને હેરાન કરી ત્રાસ આપતા અને મદારી લોકો નાગ પકડી જતા હતા.એક વખત મલેચ્છ મદારી લોકો નાગને પકડવા આવ્યા.તો નાનકડા ભાથીજીએ તેમને માર માર્યો અને ભગાડી મુક્યા.ત્યારથી મલેચ્છ લોકોને આંખના કાંટાની જેમ કુચતા હતા. ભાથીજી મોટા થતાં તેમની સગાઇ કપડવંજ

*તખતસંગ-અક્કલબા પર મહાકાલિની કૃપા*

પાટણના જયમલ રાઠોડ અને યશરાજ રાઠોડના વંશજ ખાખરિયા ભૂમિમાં આવેલા કપડવંજ અને આંતરસુબા પાસેના ફાગવેલ ગામમાં ગિરાસદાર ઠાકોર તખતસંગ રાઠોડ તથા એમનાં ધર્મપત્ની અક્કલબા નામે હતાં.તે શ્રી રણછોડરાયના આસ્તિક હતાં,અને દર પૂનમે પગપાળા ચાલીને ડાકોર ભગવાનનાં દર્શને આવતાં હતાં. ચૈત્રી પૂર્ણિમા અને નવરાત્રીમાં આઠમના દિવસે કુળદેવી મહાકાળીને પલ્લી અને નૈવેદ્ય ધરવા પાવાગઢ જતા હતાં. એમને બે પુત્રીઓ હતી.એકનું નામ સોનબા,બીજીનું નામ બાનજીબા.સોનબાને પાટણ અને બાનજીબાને કપડવંજમાં પરણાવેલ હતાં. અક્કલબા અને તખતસંગ પ્રભુભક્તિમાં નિમાધારી અને ટેકીલાં હોવાથી જયારે ડાકોરમાં આવે ત્યારે શ્રી ડંકનાથ મહાદેવની પૂજા-આરતી કરી બીલીપત્ર,પુષ્પો ચઢાવી યાચના કરતા કે "હે ડંકેશ્વર ભગવાન,અમોને પુત્રની ઈચ્છા છે તે પૂર્ણ કરજો ભોળાનાથ." ભક્ત દંપતીની આસ્તા ફળી અને અક્કલબાને પુત્ર જન્મ્યો.એનું નામ હાથીજી રાખવામાં આવ્યું.હાથીજી બાળપણથી શંકરની પૂજા કરતા અને શિવભક્ત થયા.માતાપિતા સાથે દર પૂનમે ડાકોર આવે ત્યારે ડંકનાથ મહાદેવનાં દર્શન કરવામાં તલ્લીન થઇ જતા. નવરાત્રીના પવિત્ર દિવસોમાં પોતાના નિયમ પ્રમાણે તખતસંગ અને અક્કલબા કુળદેવી મહાકાળીની પલ્લી ભરવા,નૈવેદ્ય,પૂજાવિધિ કરવા આસો સુદ એકમના દિવસે ફાગવેલથી પાવાગઢ આવ્યાં. પાવાગઢની તળેટીમાં અને ડુંગર પર માતાજીના દર્શનાભિલાષી ભક્તોની ભારે ઠઠ જામવા લાગી.દૂર દૂરના યાત્રાળુઓનો મેળો ભરાયો.રાત-દિવસ રાસ-ગરબાની રમઝટ બોલાવતાં નર-નારીઓ ઉમંગભેર નવરાત્રી મહોત્સવ ઉજવી ભક્તિભાવ દાખવતાં ઠેર ઠેર રાસ,ગરબા,ભવાઈ,માંડવા અને કીર્તનના ઓચ્છવથી આનંદ છવાયો હતો. ભક્તવત્સલ ભગવતી કાળભક્ષની દેવી મહાકાળીની પલ્લી ભરવાને અને આસો સુદ આઠમનો નૈવેદ્ય કરવા માટે તખતસંગ અને અક્કલબા માતાજીના દ્વારે સમી સાંજથી જ આવી બેઠાં હતાં. માતાજીની પલ્લી,ચૂંદડી,સોના-ચાંદીનાં છત્ર,દ્રવ્ય,ફળ,ફૂલ,ધૂપ,દૂધ,વગેરે માતાજીને ધરાવ્યાં.ફોફળ,શ્રીફળ,કમળ-કાકડી,કેસર,કસ્તૂરી,અંબરનો થાળ ધરાવી અક્ષત કુમકુમથી વધાવ્યાં આરતી સમયે દર્શનાતુર ભક્તોની ભીડ વધી.ઘંટનાદ થવા લાગ્યા.ઝાલર,શંખ,ત્રોઈ,ભૂંગળ,નાગફણી,શૃંગી-નાદ થવા લાગ્યા. 'જય મહાકાળી,જય ભવાની,જય પાવાગઢવાળી,જય દુઃખભંજની'એવા આર્તનાદની ધૂનમાં નર-નારીઓ જયઘોષણા કરવા લાગ્યાં.દર્શનસમય પૂરો થતાં મંદિરમાં શાન્તિ પથરાવા લાગી માતાજીના નોરતાના વ્રતમાં અક્કલબા ઉપવાસ રહેતાં અને માતાજીને દૂધ ધરાવી પોતે દૂધ પીતાં.એવાં નિમાધારી અક્કલબાને આજે આઠમો ઉપવાસ હતો. નોરતાની આઠમની રાતના બાર વાગ્યાનો સુમાર છે.એ વખતે આઠ દિવસનાં ઉપવાસી અક્કલબા મહાકાળીનું સ્મરણ કરતાં એકધ્યાનથી માતાજી સામે બેઠાં છે.ત્યારે માતાજીની ઝળહળતી જ્યોતની શીરા વધીને પ્રકાશમય બનવા લાગી.પૂજારીને પણ કંઇક ચમત્કાર જેવું જણાવા લાગ્યું.એ બોલ્યા કે,"આજે માતાજી પ્રસન્નતાસૂચક પ્રકાશ આપી રહ્યાં છે.''એ સાંભળી તખતસંગના મનને આનંદનો પાર રહ્યો નહિ અને ઊભા થઇ બે હાથ જોડી માતાજીના યશોગાનનું સ્તવન કરવા લાગ્યાં: અક્કલબા એકાગ્ર ચિત્તે સાંભળતાં હતાં,અને એમની દૃષ્ટિ માતાજી સામે સ્થિર થઇ અમીટ બની .એ વખતે માતાજીનું છત્ર ડોલવા લાગ્યું! ટોકરાનો ઘેરો નાદ થયો અને મહાકાળી પાસે મૂકેલું શ્રીફળ દડતું દડતું ખોળા પાસે આવતાં ખોળાનો પાલવ પસારી અક્કલબાએ શ્રીફળને ખોળામાં લઇ લીધું. પૂજારી આશ્ચર્યચકિત થઇ ગયા.તખતસંગ અને અક્કલબા પણ આશ્ચર્યમુગ્ધ બની ગયાં.એ વખતે પૂજારીએ જણાવ્યું કે,''માતાજીએ પ્રસન્ન થઇ તેમને જે શ્રીફળ આપ્યું છે એની પૂજા કરજો.ધૂપ,દીપ ધરજો.''

*ભાથીજીનો જન્મ*

જગતજનની કાળનો કોળિયો કરી જનારી ભગવતી ભવાની માતા કાલિકાની પ્રસન્નતાથી દડતાં આવેલા શ્રીફળને અક્કલબાએ પોતાના પાલવમાં ઝીલી લઇ ફાગવેલમાં આવી પ્રેમપૂર્વક શ્રીફળની પૂજા કરતા હોવાથી ભક્તિ ભાવના પ્રતાપે એક વરસ બાદ સવંત સોળસોની સાલમાં કારતક માસની સુદ એકમના પ્રભાતે અક્કલબાએ મહા તેજસ્વી શૂરા,પ્રતાપી પુત્રને જન્મ આપ્યો.
કુંવર સવામાસનો થતાં એના કપાળ-ભાલના મધ્ય ભાગમાં નાગફણીનું ચિહ્ન ઊપસી આવતા,તખતસંગજી અને અક્કલબા આશ્ચર્ય પામ્યાં.કુંવરને રમાડવા આવતી સ્ત્રીઓ કુંવરનું રૂપ,તેજસ્વી આંખો,કપાળમાં ઉપસેલી નાગ નસને જોઈ આશ્ચર્યમુગ્ધ બની જતી.તેઓ તેને દિવ્ય વિભૂતિ દેવાંશી અવતાર માનવા લાગી.
ડાયરામાં હાજર રહેલા સહુને ભાથીજી નામ પસંદ પડી ગયું,કેમ કે નાના ભાથીજી અને મોટા હાથીજી આવો નામનો સુમેળ ગમ્યો.ભાથીજી નામ નક્કી થવાથી જોષીએ સર્વને કંકુ-અક્ષતના ચાંલ્લા કરી નામ-વિધિ કરી આશીર્વાદ આપ્યા.ડાયરામાં સાકાર વહેંચાઈ.જોશીને દક્ષિણા આપી વિદાય કર્યા. એક દિવસ ગામની ભાગોળે ગાયોના ધણમાં ઝોક પાસે રમતે ચડેલા ભાથીજી અને ભાઈબંધો બપોર થતાં થોડીવાર થાક ગાળવા એક લીમડાની શીતળ છાયામાં બેસી રમત-ગમ્મત કરી રહ્યા છે.એવા સમયમાં થોડે દૂર એક રાફડામાંથી મોટો ફણીધર નાગ બહાર આવી,ગૂંચળું થઇ,ફેણ વિકસાવી બેઠેલો બાળકોની નજરે પડયો.ભય લાગવાથી બાળકો ગભરાઈને નાસવા લાગ્યા,અને નાસતા નાસતાં ભાથીજીને બોલાવવા બૂમો પાડતા હતા.> નાગ સામે એક નજરથી સ્થિર થયેલા ભાથીજીને કોઈ દિવ્ય દર્શન થતાં હોય તેમ મનમાં આનંદ થયો,અને બે હાથ જોડી નમન કરતા બેઠા હતા.મનમાં ગભરાટ કે ભય ન હતો.બીજાં બાળકો દૂર દૂર ઊભાં રહી ભાથીજીને મોટા અવાજે સાદ પાડતાં હતાં. ''ભાથીજી,ઓ ભાથીજી ત્યાંથી ઊઠો! આવતાં રહો !''આવી રીતે બાળકો બૂમો પાડી બોલાવતા હતાં,પણ ભાથીજી ઊઠતા નહિ. નાગની અને ભાથીજીની દૃષ્ટિ એક થઇ હતી,પરસ્પર મીટ માંડી.પૂર્વજન્મની કોઈ પિછાન હોય અને આ મિલનથી બંનેને આનંદ થતો હોય એવો બનાવ હતો. ''નાગદેવતા ! તમારે સ્થાને જતા રહો.''એમ ભાથીજીએ શીશ નમાવી કહ્યું.નાગ પોતાની ફેણ સંકેલી રાફડામાં જતો રહ્યો.પછી ભાથીજી ત્યાંથી ઊઠીને બાળકો પાસે આવ્યા. ''ભાથીજી ! સાપ કરડે તો મરી જવાય.હવે આ લીમડા પાસે રમવા આવવું નહિ.''એમ બાળકો કહેવા લાગ્યાં.એ સાંભળી ભાથીજી ખડખડાટ હસવા લાગ્યાં. બધાં બાળકો સાથે ભાથીજી ગામમાં આવ્યાં.પોતાના મહેલે જઈ માતા અક્કલબાને કહેવા લાગ્યાં. ''મા ! મા ! મેં આજે,એક મોટા નાગને જોયો !'' ''નાગ ! ક્યાં જોયો ?''અક્કલબાએ ભયથી ઉચ્ચાર કર્યો. ''ભાગોળે લીમડાની છાયામાં બેસી અમે રમતા હતાં એ વખતે થોડે દૂર એક દરમાંથી મોટી ફેણ ચડાવી ફૂંફાડા મારતો ડોલવા લાગ્યો.''ભાથીએ કહ્યું. ''પછી શું બન્યું બેટા !'' અક્કલબાએ જિજ્ઞાસાથી પૂછ્યું. ''નાગને જોતાં જ ભાઇબંદો ભયભીત થઇ ચીસ નાખી ભાગ્યા ! દૂર ઊભા રહી મને નાસી જવાની બૂમો પાડવા લાગ્યા.પાસે બોલાવવા સાદ પાડવા લાગ્યા.પણ નાગને જોવામાં મને મજા આવી.નાગની સામે જોતો હું તો બેઠો જ રહ્યો.''ભાથીજીએ સ્વાભાવિકપણે વાત કરી. ''બેટા ! પછી શું બન્યું ?''અક્કલબાએ પૂછ્યું. ''મેં માથું નમાવી નમન કર્યું.'તમારે સ્થાને જતા રહો નાગદેવતા !'એમ ઉચ્ચારતાં તરત તે ફેણ સંકેલી પોતાના દરમાં ચાલ્યા ગયા.''ભાથીજીએ વિગતથી વાત કરી. ''બેટા,હવે એ તરફ રમવા જતો નહિ.એ નાગ તો ઝેરી હોય,ખિજાય તો કરડે અને ઝેર ચડે.''અક્કલબાએ ભયથી જણાવ્યું. ''મા ! એ નાગ દૂધ પીએ !'' ''બેટા,એ દૂધ પીએ પણ એ દૂધ ઝેરી બની જાય છે.'' ''મા ! સાપ અને નાગમાં શો ફેર ?'' ''બેટા ! એ જુદા જુદા નામે ઓળખાય છે એ નવકુળ નાગનો વંશ ગણાય છે.
નાગ,સાપ,ઘોઘે, ચારમાળિયો કાળોતરો,પરડિયો,મરડિયો,ફણીધર,મણિધર,મણઝર,કોડિયો,ડેંડો,ભોરિંગ એવા ઘણાં નામ હોય છે.'' ''મા નાગને જોવામાં મને ખૂબ મજા આવી હતી.હવે રોજ એને દૂધ પાવા જઈશ.''ભાથીજીએ માતાને કહ્યું. બીજે દિવસે સવારમાં પોતાની ગાયો દોહવા ગોવાળ આવ્યો.ભાથીજીએ દૂધની લોટી ભરી લીધી અને પોતે દૂધ પીધું નહિ.કટોરો લેવા ગયા અને માતાને જણાવ્યું કે,''નાગને દૂધ પાઈને પછી હું ત્યાંથી આવીને દૂધ પીવાનો છું,એ સિવાય દૂધ પીશ નહિ.'' ભાથીજીના નિશ્ચયથી અક્કલબા અને તખતસંગજી મૂંઝાયા.વિચાર કરવા લાગ્યા કે,'આ બાળહઠને ખાળવી શી રીતે ? કુંવરને સમજાવવા કઈ રીતે ?' દૂધની લોટી અને કટોરો લઇ તૈયાર થયેલા ભાથીજીને રોક્યા.એ વખતથી ભાથીજીએ દૂધ પીવાનું છોડી દીધું.
ભાથીજીના અડગ નિશ્ચય અને ટેકને વશ થઇ માતા-પિતાએ ત્રણ દિવસ એમને સમજાવ્યા છતાં સમજ્યા નહિ.એટલે ચોથે દિવસે ભાથીજી સાથે હાથીજીને મોકલ્યા અને ભાથીજીએ નાગના રાફડે દૂધ-કટોરો મૂકતાં નાગ બહાર આવ્યો અને દૂધ પી ફેણ નમાવી રાફડામાં ચાલ્યો ગયો.ત્યારથી રોજ ભાથીજી આવીને નાગને દૂધ પાતા અને પોતે ઘેર આવીને દૂધ પીતા. રોજ સવારના પહોરમાં દૂધ લઇ ભાથીજી નાગને પાવા જતા અને ઘેર આવીને પોતે દૂધ પીતા.આવા રોજના નિયમથી કોઈક દિવસ થોડું મોડું થઇ જાય તો,રાફડામાંથી પોતાનું મોઢું બહાર રાખી ભાથીજીની વાટ જોતો નાગ બેસી રહેતો,એવો પરસ્પર પ્રેમ હતો.ભાથીજીને થતું કે,'નાગદેવતા દૂધની રાહ જોઈને બેઠા હશે અને ક્યારે વહેલો પહોંચી જાઉં....અને નાગના દર્શન કરું.'

નાગ-નોળિયાનું યુદ્ધ
એક નાગ પોતાના બચાવ માટે ફેણ વિકસાવી ફૂતકાર કરી જોરથી ફૂંફાડા મારી રહ્યો છે.તે જીવનમરણ સ્થિતિમાં હતો.થોડે દૂર એક નોળિયો નાગની ગરદન પકડવા લાગ શોધતો ટાંપીને બેઠેલો હતો. આ દૃશ્ય જોઈ ભાથીજીએ ઘોડાને થોભાવ્યો અને આશ્ચર્યચકિત થઇ એક ધ્યાનથી જોવા લાગ્યા. થોડીવારે નાગ અને નોળિયો યુદ્ધે ચડયા ! નોળિયો નાગને ગળેથી પકડવા છલાંગ મારી સામે આવતો,નાગ એની સામે ઉછળી ફેણની ઝાપટ મારી દૂર ફેંકી દેતો,અને નોળિયો જમીન પર પછડાતાં ઘડીભર સ્થિર થઇ પાછો નાગ પર ત્રાટકવા તૈયાર થતો. નાગ પર આવા ભયંકર આક્રમણ કરતા નોળિયાને જોઈ ભાથીજીનું હૃદય કંપી ગયું,અને એમને લાગ્યું કે નોળિયો નાગને મારી નાખશે.આ બન્નેને છૂટાં કેમ પાડવાં એવું વિચારી રહ્યા હતા.એ સમયમાં એમણે છેવટે નિશ્ચય કર્યો કે 'નોળિયાને તીરથી વીંધી,મારીને ઠેકાણે પાડવો એ સિવાય નાગને છોડશે નહિ.' એમ લાગવાથી ભાથીજીએ ખભેથી કામઠી લઇ જમણા ખભે રાખેલ ભાથામાંથી તીર લઇ કામઠીએ ચડાવ્યું. નાગ સાથે ટક્કર લેતો નોળિયો છલંગ મારી કૂદીને નાગની ગરદન પકડવા પીઠ પર પડતાં ભાથીજીએ તીર છોડ્યું અને નોળિયો નિશાન બની ગયો. સનસનાટ કરતા આવેલા તીરે નોળિયાને વીંધી નાખ્યો અને તીર સાથે વીંધાઇને નોળિયો દૂર ફેંકાઈ ગયો. નોળિયાના આક્રમણની પકડમાંથી નાગ બચ્યો,અને ભાથીજી સામે મીટ માંડીને જોયું.થોડીવાર બન્નેની નજર એક થઇ અને એકબીજાને પૂર્વની પિછાન હોય તેવું લાગ્યું. ''નાગદેવ ! તમારે સ્થાને જાવ.''ભાથીજીએ નમન કરતાં ઉચ્ચાર્યું અને નાગ ફેણ સંકેલી પોતાના રાફડામાં ચાલ્યો ગયો.

ભાથીજીનો સૌરાષ્ટ્રનો પ્રવાસ

ભૂજના ડુંગરની તળેટીમાં વિશ્રાન્તિ લેવા બારોટ તથા ભાથીજી બેઠા. બારોટે ભોરિંગની સ્તુતિ,બિરદાવલી લલકારી.એ વખતે ડુંગર ઉપરથી એક જટાધારી યોગી ધીમા પગલે ઊતરી આવ્યા,અને બારોટને આશીર્વાદ આપવા હાથ ઊંચો કર્યો. યોગીએ ભાથીજીને જોઈને જણાવ્યું કે,''મહાકાલીની કોટમાં અલંકાર બનીને રહેલા ઉરમ (નાગ)ના સેવક તરીકે જીવનપર્યંત રહે,એમ ધારીને અક્કલબા પર પ્રસન્ન થઇ મહાકાળીએ શ્રીફળ દાનમાં આપેલું છે.એ દાનનું ફળ આ ભાથીજી છે.''આટલું કહી યોગી ત્યાંથી ચાલ્યા ગયા.